Malandança


        Esta é a cantiga que nunca foi, a que, envolta nun continuo facerse e desfacerse, non acerta a definirse.

        Nol século IX existiu un ser chamado Vitalis, de xeografía borrosa, dotado co don do invisible. Vitalis, solitario e oscuro, dedicou a súa vida e moi probablemente a súa morte á inxente tarea de se multiplicar.

Mimo de oficio, adoptaba unha personaxe diferente para cada cidade que visitaba, vivía alí baixo a apariencia elexida, e cando por fin abandonaba o lugar, alí mesmo o enterrába.

        Moitos foron os lugares que visitou Vitalis, moitas as personaxes que enterrou, tantas que, entre semellante confusión de realidades, ninguén sabe onde se enterrou a sí mesmo.

        Algúns aseguran que Vitalis nunca interrumpeo o concurso fortuito das súas multiplicacións e, osados e suficientes, seguen a sua pegada a través da Historia. Estos creno albiscar en seres sibilantes, anónimos, de beleza difusa e ambigüidade metódica. Sirvan como exemplo:


        a) O biógrafo do trovador Bl…quen afirmaba que unha persoa de mérito hai que medila pola súa capacidade para o canto e a alegría e que a música se fixo para o inexpresable,

        b) A figura dun trovador a penas esbozada quen dacabalo, mentras dormía, compoñía unha poesía sobre absolutamente nada.

        c) Aquela xudía conversa, filla do pregoeiro de Valladolide, acusada de bruxería por recitar sen titubeos 200 novelas de cabalería.

        d) Certo mestizo de alma sarracena e antepasados saxóns que dixo:

"cada vez que interpretamos unha melodía é como se interpretásemos todo o tempo que transcorreu desde o día que foi" e "a música, como a palabra, se non se repetise, esvaeríase."

        e) Unha monxa analfabeta do mosteiro de Rupersberg, famosa pola audacia con que interpretaba os puntos suspensivos…


        Durante máis de 300 anos, o perfil de Vitalis, escaso, ausente para o eterno, pero de finitude incompleta, pérdese nun silencio profundo e por demáis ilexible. Ata que, no ano 2.000, inmenso nunha decrepitude de séculos, aparece de novo en Compostela, multiplicado por sete baixo o alcume de Malandança, cantando ó miragre, isto é, ó misterio.


Charo Pita

        Xurde Malandança dos confíns da Terra, onde remata o Camiño de Santiago. E xurde coma un eco do que tanto nos chegou, da música, a palabra, a carne e a pedra.


Propósito:

        Os compoñentes de Malandança entendemos a música medieval como un territorio no que a interpretación e a investigación son asuntos interdependentes. Nada valen a unha sen a outra.

        Nas últimas décadas o interese pola música antiga permitiunos a recuperación de estilos musicais que se crían perdidos. Grazas á aportación de múltiples intérpretes, musicólogos e historiadores ao longo destes anos, logrouse salvar en parte a ruptura na tradición interpretativa de outros estilos, como a música barroca.

        Neste proceso de recuperación dun estilo (en realidade de moitos estilos) interveñen diferentes factores: as partituras orixinais, con toda a información directa do compositor, en primeiro lugar; información escrita, tratados, comentarios, cartas con referencias a veladas musicais e todo aquilo que nos diga algo das maneiras de facermos música, e do contexto no que se facía. E, naturalmente, os instrumentos, que coas suas vertudes e os seus defectos, son  grandes mestres do intérprete.

        No caso da música medieval a ruptura da tradición é grande. Oitocentos anos sepárannos da “orquestra” do Pórtico da Gloria; neste tempo sucederon tantas cousas, tantos acontecementos artísticos e guerreiros, tanta luz e tanto lume, que aos humanos do século XXI nos custa caro imaxinar o que escoitou Afonso X nunha sala do seu pazo, un día de festa, ou na sua tenda, tras unha batalla, ou ben o consolo que lle producía a música dos xograres mentres xacía doente na sua cama, apertado ao libro dos Miragres de Santa María.

        A partires das investigacións realizadas polo que abaixo asina, só e en compaña  doutros, sobre os instrumentos medievais representados no Pórtico da Gloria da catedral Compostelá, e no Pazo de Xelmírez, se nos abriu un mundo, non xa de instrumentos sonoros, senon de ideas, imaxes e voces da que criamos tan lonxana Idade Media. Ante aquel esplendor místico e arquitectónico non cabía senon recobrar o outro esplendor, o invisíble: a música.

        Contando xa co son dos instrumentos, quedábanos averiguar o xeito de abordarmos a súa interpretación, os seus recursos, e aprender a explorar a súa capacidade de virtuosismo.  Dentro do mundo da música trovadoresca, as Cantigas de Santa María de Afonso X resultaron ser as obras axeitadas por estar escritas en galego-portugués e ser froito dunha determinada cultura: a Idade Media no noroeste da península ibérica. Aló ían parar, grazas ao longo camiño xacobeo, as tradicións trovadorescas de todo o mundo cristián, e incluso o eco do cercano Islam.

        Tamén queremos que as voces en MALANDANÇA estean acordes co son dos seus instrumentos, para o que recurrimos  ás tradicións vocais dos pobos do noroeste peninsular.

        Así, xuntamos a música dos trovadores, que imaxinando o Paraíso inventaron o amor, e a palabra, que crea o mundo, e a imaxen, que todo nos aprende. Desta tarefa Malandança, realizou concertos por distintos festivais e auditorios onde se interpreta música antiga: Auditorio de Galicia, Festival de Música Antigua de Sajazarra, Festival internacional no Camino de Santiago, Festival de Música Antigua de La Laguna entre outros.

    Co programa “Unha noite na corte do Rei Afonso” publicou  a grabación do mesmo nome (ed. Clave Records) dedicada ás “Cantigas de Santa María” do rei Afonso X "o Sabio". Gravou tamén o CD Mya Senhor Velida (Brilliant Classics) adicado os Lírica Mmariana dos Lais Franceses e os trovadores galegos.

A Cantiga que Nunca Foi

Francisco Luengo. Músico & luthier